Napięcia na linii Armenia-Azerbejdżan o Górski Karabach: Historia konfliktu i obecna sytuacja

Spór o Górski Karabach, region o złożonej historii i strategicznym znaczeniu, od dziesięcioleci stanowi zarzewie napięć między Armenią a Azerbejdżanem. Ten artykuł przybliża genezę konfliktu, jego kluczowe etapy oraz obecne wyzwania stojące na drodze do trwałego pokoju w regionie. Zrozumienie tej skomplikowanej sytuacji wymaga spojrzenia na jej historyczne, polityczne i etniczne korzenie.

Korzenie konfliktu: Dziedzictwo przeszłości

Historia Górskiego Karabachu jest nierozerwalnie związana z etnicznym i kulturowym dziedzictwem regionu. Choć przez wieki większość mieszkańców stanowili Ormianie, obszar ten przez długi czas znajdował się pod panowaniem różnych imperiów, w tym perskiego i osmańskiego. Kluczowy moment nastąpił w XIX wieku, kiedy region został włączony do Imperium Rosyjskiego. Po upadku caratu i powstaniu Związku Radzieckiego, w 1923 roku, Autonomiczny Obwód Górskiego Karabachu został utworzony w ramach Azerbejdżańskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Decyzja ta, podjęta przez władze radzieckie, stała się fundamentalnym źródłem późniejszych napięć.

Eskalacja napięć i wojna w latach 90.

Wraz z rozpadem Związku Radzieckiego w latach 80. XX wieku, aspiracje narodowe w obu krajach zaczęły nabierać tempa. Ormianie zamieszkujący Górski Karabach zaczęli domagać się przyłączenia do Armenii, co spotkało się ze zdecydowanym oporem ze strony władz w Baku. W 1988 roku rozpoczęły się masowe protesty i starcia, które szybko przerodziły się w otwartą wojnę. Konflikt ten, trwający do 1994 roku, charakteryzował się brutalnymi działaniami zbrojnymi po obu stronach i doprowadził do ogromnych strat ludzkich oraz przemieszczeń ludności. Wojna zakończyła się zwycięstwem sił karabachsko-armeńskich, które przejęły kontrolę nad Górskim Karabachem oraz kilkoma otaczającymi go rejonami Azerbejdżanu.

Okupacja terytoriów azerbejdżańskich

Po zakończeniu działań wojennych w 1994 roku, tysiące kilometrów kwadratowych terytorium Azerbejdżanu, które nie wchodziły w skład historycznego Górskiego Karabachu, znalazło się pod kontrolą sił ormiańskich. Te tereny, często nazywane „okupowanymi przez Armenię”, stały się kluczowym elementem sporu i punktem zapalnym w dalszych negocjacjach pokojowych. Międzynarodowa społeczność, w tym Organizacja Narodów Zjednoczonych, wielokrotnie potępiała tę okupację, wzywając do wycofania sił ormiańskich z tych obszarów.

Druga wojna karabaska i jej konsekwencje

Po ponad dwóch dekadach względnego spokoju, napięcia ponownie wzrosły, prowadząc do wybuchu drugiej wojny karabaskiej w 2020 roku. Tym razem inicjatywę przejął Azerbejdżan, wykorzystując swoje przewagi technologiczne i wojskowe. Po 44 dniach intensywnych walk, dzięki wsparciu Turcji, siły azerbejdżańskie odzyskały kontrolę nad dużą częścią terytoriów utraconych w latach 90., w tym nad strategicznym miastem Szusza. Wojna zakończyła się podpisaniem trójstronnego porozumienia między Armenią, Azerbejdżanem a Rosją, na mocy którego na spornych terenach rozmieszczone zostały rosyjskie siły pokojowe.

Zmiana układu sił i nowe wyzwania

Wynik wojny w 2020 roku znacząco zmienił układ sił w regionie. Azerbejdżan odzyskał znaczną część swojego terytorium, co było postrzegane jako sukces narodowy przez władze w Baku. Dla Armenii był to jednak gorzki smak porażki, który doprowadził do kryzysu politycznego i społecznego. Nowe porozumienie pokojowe, choć zakończyło działania wojenne, nie rozwiązało wszystkich problemów. Kwestia statusu Górskiego Karabachu pozostała otwarta, a napięcia nadal były odczuwalne.

Sytuacja po 2020 roku: Blokada i kryzys humanitarny

Po zakończeniu działań wojennych w 2020 roku, sytuacja w regionie pozostawała napięta. Jednym z najbardziej palących problemów stała się blokada tzw. Korytarza Łaczinskiego, jedynej drogi łączącej Górski Karabach z Armenią. Blokada ta, rozpoczęta przez Azerbejdżan pod pretekstem kontroli środowiskowej, wywołała poważny kryzys humanitarny w regionie, prowadząc do braków żywności, leków i podstawowych artykułów. Międzynarodowa społeczność, w tym organizacje humanitarne, apelowały o natychmiastowe zniesienie blokady i zapewnienie swobodnego przepływu ludności i towarów.

Działania dyplomatyczne i perspektywy pokoju

Pomimo trwających napięć, podejmowane są działania dyplomatyczne mające na celu wypracowanie trwałego rozwiązania konfliktu. Mediowane przez różne państwa i organizacje międzynarodowe, negocjacje często napotykają na poważne przeszkody, związane z fundamentalnymi różnicami w podejściu obu stron do kluczowych kwestii, takich jak status Górskiego Karabachu, powrót uchodźców czy demarcja granic. Przyszłość regionu zależy od gotowości obu stron do kompromisu i poszanowania prawa międzynarodowego.