Zakrzepica: Czym jest, jak się objawia i jak jej zapobiegać?

Zakrzepica to schorzenie polegające na powstawaniu skrzeplin (zakrzepów) w naczyniach krwionośnych. Skrzeplina to zbiór płytek krwi, fibryny i erytrocytów, który może utrudniać lub całkowicie blokować przepływ krwi w żyłach lub tętnicach. Jest to stan potencjalnie zagrażający życiu, dlatego zrozumienie jego przyczyn, objawów i metod zapobiegania jest kluczowe dla zachowania zdrowia.

Czym jest zakrzepica i jakie są jej rodzaje?

Zakrzepica może dotyczyć zarówno żył, jak i tętnic. Najczęściej spotykaną formą jest zakrzepica żył głębokich (ZŻG), która zwykle lokalizuje się w kończynach dolnych. Powstały w żyle zakrzep może się oderwać i wraz z prądem krwi przemieścić do innych części ciała, prowadząc do zatorowości płucnej, stanu, w którym zakrzep blokuje przepływ krwi w tętnicach płucnych. Jest to stan nagły i wymagający natychmiastowej interwencji medycznej.

Mniej powszechna, ale równie groźna jest zakrzepica tętnic. Może ona prowadzić do niedokrwienia narządów, a w skrajnych przypadkach do zawału serca lub udaru mózgu. Zrozumienie, że zakrzepica może dotyczyć zarówno układu żylnego, jak i tętniczego, jest istotne dla pełnego obrazu tego schorzenia.

Czynniki ryzyka sprzyjające rozwojowi zakrzepicy

Istnieje wiele czynników, które mogą zwiększać prawdopodobieństwo wystąpienia zakrzepicy. Do najważniejszych należą:

• Długotrwałe unieruchomienie: Długie podróże samolotem, siedzący tryb pracy, okres rekonwalescencji po operacji lub urazie – wszystko to spowalnia przepływ krwi w żyłach, sprzyjając jej zastojowi i tworzeniu się zakrzepów.
• Chirurgia i urazy: Szczególnie operacje ortopedyczne, ginekologiczne czy brzuszne, a także poważne urazy, mogą znacząco zwiększyć ryzyko zakrzepicy.
• Nowotwory: Komórki nowotworowe mogą wpływać na krzepliwość krwi, zwiększając ryzyko zakrzepicy.
• Hormonalna terapia zastępcza (HTZ) i antykoncepcja hormonalna: Zawarte w nich estrogeny mogą wpływać na układ krzepnięcia.
• Ciąża i okres połogu: Zmiany hormonalne i ucisk powiększającej się macicy na żyły mogą sprzyjać zakrzepicy.
• Otyłość: Nadmierna masa ciała obciąża układ krążenia i może wpływać na przepływ krwi.
• Palenie tytoniu: Nikotyna uszkadza śródbłonek naczyń krwionośnych, co ułatwia przyleganie płytek krwi i tworzenie się zakrzepów.
• Wiek: Ryzyko zakrzepicy wzrasta wraz z wiekiem, szczególnie po 60. roku życia.
• Predyspozycje genetyczne: Niektóre osoby dziedziczą skłonność do nadmiernego krzepnięcia krwi (trombofilia).

Objawy zakrzepicy – na co zwrócić uwagę?

Objawy zakrzepicy mogą być różne i zależą od lokalizacji skrzepliny. W przypadku zakrzepicy żył głębokich kończyny dolnej, najczęstsze symptomy to:

• Ból: Zwykle jednostronny, często opisywany jako uczucie rozpierania lub głębokiego bólu w łydce lub udzie.
• Obrzęk: Powoduje powiększenie się chorej kończyny, szczególnie w okolicy kostki i łydki.
• Zaczerwienienie lub zasinienie skóry: Skóra nad zakrzepem może przybrać niebieskawy lub czerwony odcień.
• Ciepłota skóry: Chora kończyna może być cieplejsza w dotyku niż zdrowa.
• Uczucie ciężkości lub zmęczenia w nodze.

Warto podkreślić, że zakrzepica może przebiegać bezobjawowo, co czyni ją jeszcze bardziej niebezpieczną. W przypadku zatorowości płucnej, objawy mogą obejmować nagłą duszność, ból w klatce piersiowej nasilający się przy wdechu, szybkie bicie serca, kaszel (czasem z krwią) oraz omdlenia. Są to sygnały alarmowe wymagające natychmiastowego kontaktu z pogotowiem ratunkowym.

Diagnostyka i leczenie zakrzepicy

Podstawą diagnostyki zakrzepicy jest wywiad lekarski oraz badanie fizykalne. Kluczowym badaniem obrazowym, pozwalającym na potwierdzenie obecności zakrzepu, jest ultrasonografia dopplerowska naczyń żylnych. W niektórych przypadkach lekarz może zlecić dodatkowe badania, takie jak badanie poziomu D-dimerów we krwi, które mogą wskazywać na proces krzepnięcia.

Leczenie zakrzepicy ma na celu zapobieganie dalszemu powiększaniu się zakrzepu, jego oderwaniu oraz powikłaniom. Podstawą terapii jest antykoagulacja, czyli podawanie leków przeciwzakrzepowych, które zapobiegają tworzeniu się nowych skrzeplin i zmniejszają ryzyko ich przemieszczenia. W cięższych przypadkach lub gdy istnieje wysokie ryzyko powikłań, mogą być stosowane leki rozpuszczające zakrzep (tromboliza) lub zabiegi chirurgiczne. Ważne jest również stosowanie ucisku terapeutycznego za pomocą specjalnych pończoch lub bandaży uciskowych, które pomagają w prawidłowym przepływie krwi i zmniejszają obrzęk.

Jak zapobiegać zakrzepicy?

Profilaktyka zakrzepicy jest kluczowa, zwłaszcza dla osób z grupy podwyższonego ryzyka. Do podstawowych zasad profilaktyki należą:

• Aktywność fizyczna: Regularne ćwiczenia, spacery, pływanie – wszystko, co poprawia krążenie i wzmacnia mięśnie nóg, jest bardzo ważne.
• Unikanie długotrwałego unieruchomienia: Podczas długich podróży należy co jakiś czas wstawać, chodzić i wykonywać ćwiczenia nóg w miejscu. W pracy warto robić regularne przerwy na rozciąganie i ruch.
• Utrzymanie prawidłowej masy ciała: Redukcja nadwagi i otyłości znacząco zmniejsza ryzyko zakrzepicy.
• Zdrowa dieta: Spożywanie dużej ilości warzyw, owoców i produktów pełnoziarnistych, a ograniczenie tłuszczów nasyconych i przetworzonej żywności.
• Nawodnienie: Picie odpowiedniej ilości płynów zapobiega zagęszczaniu się krwi.
• Zaprzestanie palenia tytoniu: Jest to jeden z najważniejszych kroków w profilaktyce chorób układu krążenia, w tym zakrzepicy.
• Konsultacja z lekarzem: Osoby z grupy podwyższonego ryzyka powinny regularnie konsultować się z lekarzem i stosować się do jego zaleceń, które mogą obejmować profilaktyczne stosowanie leków przeciwzakrzepowych.

Zrozumienie mechanizmów zakrzepicy i świadomość czynników ryzyka pozwala na podejmowanie odpowiednich działań profilaktycznych, a wczesne rozpoznanie objawów zwiększa szanse na skuteczne leczenie i uniknięcie poważnych konsekwencji zdrowotnych.